Steeds meer kinderen en jongeren hebben last van chronische aandoeningen. ADHD is hiervan één van de meest voorkomende (aandoeningen). Naar schatting heeft 2 tot 7 procent van alle kinderen ADHD. Dit is een enorm aantal als je weet dat er in Nederland meer dan 2 miljoen kinderen en jongeren wonen.
Wat is ADHD?
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) is een aandoening waarbij mensen symptomen hebben met betrekking tot te druk en impulsief gedrag en/ of aandachtsproblemen. Mensen met ADHD kunnen moeite hebben met concentreren, zijn vaak rusteloos en handelen soms impulsief. Deze symptomen kunnen variëren in hevigheid en gecombineerd of los voorkomen. Het kan kinderen hinderen in meerdere sociale situaties op school of thuis.
De meest gangbare behandeling is het geven van medicatie om de symptomen te verminderen. Er zijn echter ook andere alternatieven voor behandeling.
ADHD en voeding
Onderzoek laat zien dat leefstijl een significante rol speelt in het ontstaan van ADHD en de ernst van de symptomen. Wanneer kinderen gezonde voeding consumeren, minder toxines binnenkrijgen, het darmmicrobioom verbeteren en vitamine- en mineralenwaarden optimaliseren, kunnen de symptomen sterk verminderen. ADHD is dus een multifactorieel probleem en moet daarom ook op een brede en persoonlijke manier behandeld worden.
Verminder ADHD met een gezond darmmicrobioom
Een belangrijke rol voor het ontstaan van ADHD lijkt weggelegd voor het darmmicrobioom. Onderzoek laat zien dat de ontwikkeling van het darmmicrobioom en de hersenen naast elkaar plaatsvinden tijdens de eerste levensjaren. Daarnaast blijken darmbacteriën een belangrijke rol te spelen bij de hersenontwikkeling. Deze bacteriën zijn in staat om de overdracht van zenuwsignalen te beïnvloeden.
Bij ADHD zijn er onder andere verstoringen te zien in de dopamine en noradrenaline neurotransmitters in de hersenen. Het is gebleken dat deze neurotransmitters bij mensen met ADHD verminderd voorkomen in de prefrontale kwabben (voorste gedeelte van de hersenen).
Hieronder verdere uitleg:
- Neurotransmitters zorgen voor een signaal die de zenuwcel kan stimuleren of afremmen. Dat wil zeggen dat zenuwcellen op deze manier met elkaar kunnen communiceren.
- Dopamine is betrokken bij het beloningssysteem en speelt een rol bij gezonde assertiviteit, een goed werkend zenuwstelsel en het immuunsysteem. Dopamine is kwetsbaar en kan aangetast worden door slaaptekort, stress, alcohol, cafeïne, suiker (energydrink!), nicotine en drugs.
- Noradrenaline is een stimulerende neurotransmitter die noodzakelijk is voor motivatie, alertheid en concentratie. Noradrenaline en dopamine worden aangemaakt uit aminozuren en de vitamines B3, B6 en C, foliumzuur, ijzer en koper. De aminozuren, vitaminen en mineralen moeten dus voldoende aanwezig zijn.
- Neurotransmitters zorgen voor een signaal die de zenuwcel kan stimuleren of afremmen. Dat wil zeggen dat zenuwcellen op deze manier met elkaar kunnen communiceren.
- Dopamine is betrokken bij het beloningssysteem en speelt een rol bij gezonde assertiviteit, een goed werkend zenuwstelsel en het immuunsysteem. Dopamine is kwetsbaar en kan aangetast worden door slaaptekort, stress, alcohol, cafeïne, suiker (energydrink!), nicotine en drugs.
- Noradrenaline is een stimulerende neurotransmitter die noodzakelijk is voor motivatie, alertheid en concentratie. Noradrenaline en dopamine worden aangemaakt uit aminozuren en de vitamines B3, B6 en C, foliumzuur, ijzer en koper. De aminozuren, vitaminen en mineralen moeten dus voldoende aanwezig zijn.
Ook kan het darmmicrobioom via de hersen-darm-as, het endocriene systeem (hormoonhuishouding), het immuunsysteem en de microbiota invloed uitoefenen op het gehele systeem en het zenuwstelsel in het bijzonder. Zo zijn er bijvoorbeeld bacteriën die neurotransmitters kunnen maken en hierdoor invloed kunnen uitoefenen op het gedrag.
Lactobacillen en bifidobacteriën produceren bijvoorbeeld GABA en Bacillus spp. produceert Dopamine. De geproduceerde neurotransmitters kunnen vervolgens het gedrag van kinderen positief of negatief beïnvloeden. Bij kinderen met ADHD wordt dan ook meestal een verstoring gevonden in de diversiteit aan darmbacteriën. Daarnaast zijn er ook aanwijzingen dat voedselintolerantie of voedselovergevoeligheid, parasieten, schimmels of infecties een rol kunnen spelen bij ADHD.
Het is daarom belangrijk om het darmmicrobioom optimaal te voeden en te ondersteunen.
De precieze invloed van het darmmicrobioom op ADHD is nog niet duidelijk, maar er zijn voldoende aanwijzingen dat een gezond darmmicrobioom bijdraagt aan het verminderen van de symptomen.
Algemene tips voor gezonde(re) darmen:
- Eet voldoende vezels (prebiotica) uit groente en fruit
- Beweeg voldoende maar met mate (intensief sporten is nadelig voor het darmmicrobioom)
- Eet drie tot vier maaltijden per dag (de laatste maaltijd 2-3 uur voor het slapen)
- Slaap minimaal 7-9 uur per dag
- Eet gevarieerd, vers en seizoensgebonden (in de winter is het tijd voor boerenkool, zuurkool, knollen, pompoen, postelein, spruiten, etc.)
- Kauw goed, neem de tijd voor je eten en zorg voor voldoende ontspanning tijdens het nuttigen van jouw maaltijd
- Vul jouw voedingspatroon eventueel aan met probiotica na overleg met de huisarts of (orthomoleculair) voedingstherapeut
Wanneer je meer inzicht wilt hebben in de staat van het darmmicrobioom kun je een darmmicrobioom labonderzoek laten uitvoeren. U krijgt dan inzicht in het darmmicrobioom, schimmels, parasieten, ontstekingen, leaky gut, gezondheid van het darmslijmvlies, histamine-productie, verteringscapaciteit van eiwitten, vetten en koolhydraten en immuniteit van de darm. Aan de hand hiervan krijg je een uitgebreid therapieplan op maat om het darmmicrobioom te optimaliseren en klachten te verminderen.
Kan ADHD ontstaan door en een verstoord immuunsysteem?
Wat opvalt is dat bij kinderen met ADHD vaker eczeem, astma en maag-en darminfecties voorkomen, wat impliceert dat naast het darmmicrobioom ook het immuunsysteem betrokken is. Doordat het immuunsysteem blijkbaar vaker aanstaat is er ook een hogere productie van pro-imflammatoire cytokinen (boodschapperstoffen die het immuunsysteem remmen of stimuleren) waarvan sommige de bloed-hersen-barrière kunnen passeren. Hierdoor kunnen er ontstekingsstoffen in de hersenen terecht komen. Ontsteking is een belangrijk onderdeel van het immuunsysteem. De ontstekingsstoffen (o.a. interleukine, eiwitten en enzymen) zorgen ervoor dat immuuncellen (witte bloedcellen) snel naar de plaats van de schade geraken, zodat ziekteverwekkers en beschadigd weefsel opgeruimd kunnen worden. Wanneer dit zelfregulerend proces echter verstoord wordt, kan er chronische inflammatie of laaggradige ontstekingen ontstaan die een oorzaak zijn voor veel voorkomende klachten en mogelijk ook ADHD.
Het is daarom belangrijk om ontstekingen te verminderen en het darmmicrobioom te versterken. Het darmmicrobioom is namelijk van essentieel belang voor de algehele immuniteit van het lichaam. Ons immuunsysteem beschermt ons tegen indringers van buitenaf zoals virussen, schimmels, bacteriën, parasieten, allergenen en toxische stoffen. Daarnaast zijn er nog meer oorzaken voor chronische ontstekingen en een verstoring van het immuunsysteem:
- Teveel dierlijke eiwitten en vetten
- Teveel geraffineerde koolhydraten en suikers
- Gebrek aan omega-3 vetzuren (o.a. vette vis) en teveel omega 6 vetzuren (o.a. zonnebloemolie en margarine)
- Stress en onvoldoende ontspanning
- Chronische hoge bloedsuikerspiegels en overgewicht
- Gebrek aan beweging
- Verminderde weerstand
- Gebrek aan vitaminen en mineralen
- Belasting van zware metalen
De invloed van intoleranties en voedselovergevoeligheden op ADHD
Een voedselovergevoeligheid of intolerantie kan ook bijdragen aan ADHD symptomen. Een overgevoeligheid voor voedingsstoffen wordt vaak na één tot drie dagen opgemerkt en is daarom vaak moeilijk te achterhalen. Symptomen van een intolerantie of overgevoeligheid kunnen diarree, constipatie, buikpijn, opgeblazen gevoel, huidproblemen, gewrichtspijn of gedragsveranderingen en stemmingswisselingen zijn. De meest voorkomende intoleranties bij kinderen met ADHD zijn vooralsnog gluten, melkproducten, ei, soja en additieven (E-nummers). Het is overigens ook mogelijk om overgevoelig te zijn voor bepaalde onderdelen van het voedsel, zoals eiwit of eigeel of de bereidingswijze. Wanneer het voedsel rauw is, zal de eiwitstructuur anders zijn dan wanneer deze gebakken of lang gekookt is.
Een intolerantie kan de symptomen van ADHD negatief beïnvloeden doordat het bijdraagt aan een overmatige immuunreactie en chronische ontstekingen. Bepaalde eiwitten van bijvoorbeeld gluten (gliadine) kunnen een reactie van het immuunsysteem uitlokken wanneer de eiwitten onvoldoende worden afgebroken. Deze ontstekingsreactie kan zorgen voor een beschadiging van de darmwand (darmslijmvlies) en hierdoor meer doorlaatbaar worden. Als dit vaak genoeg gebeurt en er onvoldoende herstel mogelijkheden zijn, kan er een lekkende darm ontstaan. Wanneer de darmwand beschadigd is, kunnen onverteerde en te grote eiwitten terecht komen in de bloedbaan en op hun beurt zorgen voor een immuunreactie in het lichaam. Wanneer dit proces te lang aanhoudt kan dit laaggradige ontstekingen in de hand werken. Voedselintoleranties of allergieën zijn dan ook vaak het gevolg van een verstoorde darmflora, lekkende darm of een slechte spijsvertering. Het is daarom belangrijk om jouw darmen goed te verzorgen met de juiste voeding en leefstijl.
Vitaminen- en mineralensuppletie is effectief bij het verminderen van ADHD symptomen
Vitaminen en mineralen zijn nodig om alle fysiologische processen in het lichaam goed te laten functioneren. De enzymaanmaak, leverontgifting, aanmaak van hormonen, spier- en botopbouw, zenuwstelsel, etc. is allemaal afhankelijk van de juiste concentratie aan deze essentiële voedingsstoffen. Bij ADHD is in onderzoek gevonden dat er vaak tekorten zijn van bepaalde vitaminen of mineralen. Zo wordt er bijvoorbeeld meestal een ijzer tekort gevonden bij kinderen met ADHD. Een tekort aan ijzer heeft onder andere een negatieve invloed op visuele aandacht. Ook zink is vaak onvoldoende aanwezig en speelt een rol op het gebied van aandacht, hyperactiviteit en gedragsproblemen. Daarnaast vervullen zink en ijzer een belangrijk rol bij de vorming van de neurotransmitter dopamine, die belangrijk is voor motivatie, beloning en motoriek.
Bij kinderen met een matig tekort aan jodium kan het verbeteren van de jodiumstatus bepaalde hersenfuncties en cognitieve vermogens verbeteren zoals informatieverwerking, fijne motoriek en visuele motoriek.
Bij kinderen met ADHD worden vaak tekorten gevonden in de volgende vitaminen, mineralen en voedingsstoffen:
- IJzer
- Zink
- Selenium
- Jodium
- Molybdeen
- Vitamine D3
- Vitamine B6, 11 en 12
- Omega-3
- Eiwitten (Carnitine en Carnosine)
- Teveel koper
Een dieet en gezonde voeding helpt om ADHD symptomen te verminderen
Bij ADHD worden steeds vaker zogenaamde eliminatie-diëten voorgeschreven. Recent is dit in populariteit toegenomen door het RED dieet. Het idee van een eliminatie-dieet is om voedingsstoffen te elimineren die de symptomen kunnen verergeren en deze later stapsgewijs weer toe te voegen. De voedingsstoffen die symptomen verergeren kunnen erg divers zijn. Wanneer de klachten wederom toenemen is het verstandig om deze voedingsstoffen in de toekomst te vermijden. Kinderen kunnen last hebben diverse voedingsstoffen zoals gluten, lactose, tomaten, aardbeien of andere producten. Deze diëten zijn vaak streng en daardoor niet voor iedereen vol te houden. Wat hieruit blijkt is dat voeding een bijdrage kan leveren aan het verminderen van ADHD. Naast het volgen van een eliminatiedieet is het ook mogelijk om bij voorbaat voeding te vermijden die mogelijk symptomen van ADHD kunnen doen toenemen. Dit zijn over het algemeen ongezonde voedingsmiddelen die een negatieve invloed hebben op het darmmicrobioom, neurotransmitters, immuunsysteem en vitaminen- en mineralenhuishouding. Voeding waarvan bekend is dat dit mogelijk een verergering van symptomen kan geven zijn suiker, additieven (kunstmatige kleur-, geur- en smaakstoffen), onvoldoende groente en fruit en onvoldoende gezonde vetten (omega-3 en DHA en EPA).
Hoe kan voeding gedrag beïnvloeden van kinderen met ADHD?
Kunstmatige geur-, kleur- en smaakstoffen
Steeds meer producten hebben een natuurlijke vervanging voor synthetische additieven, omdat het ondertussen bekend is dat dit op de lange termijn ongezond is voor ons lichaam. Een directe link tussen ADHD en additieven is niet gevonden, maar het kan wel een verstoring teweeg brengen in het darmmicrobioom en het immuunsysteem. De kleurstoffen kunnen zich namelijk binden aan eiwitten in de darm waardoor deze moeilijker te verteren zijn in losse aminozuren. Hierdoor worden de eiwitten minder goed verteerd en kan het immuunsysteem in de darm getriggerd worden. Wanneer er beschadigingen in de darmwand komen door deze reactie kunnen kunstmatige additieven in de bloedbaan terecht komen. In de bloedbaan is het mogelijk dat sommige additieven zich hechten aan lichaamseigen eiwitten en hierdoor niet meer herkend worden door het lichaam. Het lichaam maakt hierop antilichamen aan en beschouwt deze eiwitten als indringers, waardoor het immuunsysteem aangezet wordt. Additieven die je beter kunt vermijden zijn smaakstoffen (zoals E127, E102 en vanilline), conserveermiddelen (zoals E320, 321 en E211), gistextract, gehydroliseerd plantaardig eiwit, MSG (E621), transvetten en kunstmatige zoetstoffen (zoals aspartaam, sorbitol, sucralose en xylitol). De voorkeur heeft altijd om producten te kopen die zo natuurlijk en vers mogelijk zijn en hierdoor vrij van smaak-, geur-, en kleurstoffen.
Exorfines en endorfines
Endorfine is een pijnstillende stof die ook wel de beloningsstof wordt genoemd. Endorfine komt vrij bij bewegen, mediteren, zingen, liefdevolle activiteiten en lachen. Het reguleert meerdere mechanismen in ons lijf, met name het stress- en beloningssysteem. Daarnaast wordt ook het immuunsysteem en pijngevoeligheid deels door endorfine geregeld. Aan de cellen van ons immuun- en hormoonsysteem zitten receptoren waar morfine-achtige stoffen kunnen aanhechten. Wanneer deze stof aanhecht krijgt de cel het signaal om endorfine en dopamine vrij te maken. De activatie kan niet alleen geactiveerd worden door lichaamseigen cellen maar ook door voedingsstoffen. De voedingsstoffen die aan deze receptoren kunnen binden heten exorfinen. Casomorfine (uit melk), glutenexorfine (uit gluten), sojamorfine (soja) en rubiscoline (uit spinazie). Hierdoor kan het beloningsysteem verstoord raken of verzwakken. Wanneer de darmen gezond functioneren en voldoende enzymen maken (DPP-IV enzym) worden de meeste exorfines uit voeding afgebroken. Wanneer de darmflora echter verstoord is en er veel exorfines geconsumeerd worden, zal exorfine in het lichaam toenemen. Hierdoor kan het immuunsysteem, hormoonsysteem en stresssysteem overbelast raken en minder functioneel reageren. Een verstoring van het endorfine-systeem komt vaak voor bij mensen met ADHD.
Glutamaat
Voeding kan ook invloed hebben op het gedrag middels een disbalans tussen GABA en Glutamaat. GABA is een neurotransmitter die inhibeert (ontspant) en Glutamaat is een neurotransmitter die exciteert (stimuleert). Opmerkelijk is dat één van de meest stimulerende neurotransmitters (Glutamaat) via een snelle fysiologische stap omgezet kan worden in één van de meest kalmerende neurotransmitters (GABA). Dit lijkt een mooie oplossing om de balans tussen stimulatie en inhibitie in stand te houden. Dit is alleen niet zo makkelijk omdat de balans makkelijk verstoord raakt. Ten eerste moet er voldoende zink, magnesium, vitamine C, vitamine B12 en B6 aanwezig zijn. Daarnaast wordt de balans sterk beïnvloed door het stress- en beloningssysteem. Teveel stress kan de balans verstoren. Als laatste kan er een overmaat aan Glutamaat aanwezig zijn door inname van voeding met een synthetische vorm van Glutamaat. Smaakversterkers E621 tot en met E625 (MSG en Ve-tsin) hebben glutamaatverbindingen. Ook kan een teveel aan Glutamaat ontstaan door een overprikkeling van de NMDA-receptor (Glutamaat receptor). Aspartaam en glutamine (voeding of suppletie) hebben dit effect, maar worden afgeremd door zink en magnesium. Wanneer de receptor overmatig geprikkeld wordt, leidt dit doorgaans tot een grotere toestroom van glucose, waardoor er meer energie vrijkomt. Dit kan echter ook leiden tot uitputting en beschadiging van de neuronen.
Een langdurige Glutamaat stimulatie en een onbalans in de GABA/ Glutamaat verhouding kan hierdoor worden gerelateerd aan mentale en neurologische aandoeningen zoals ADHD.
Conclusie: gezonde voeding kan ADHD symptomen verminderen
Samenvattend zijn er meerdere systemen die de symptomen van ADHD kunnen laten toenemen of verminderen. Leefstijl en gezonde voeding speelt een belangrijke rol in het ondersteunen van deze systemen. Onderstaande tips kunnen jouw kind helpen om de symptomen van ADHD te verminderen:
- Vermijd of verminder exorfines uit casomorfine (uit melk), glutenexorfine (uit gluten), sojamorfine (soja) en rubiscoline (uit spinazie) )
- 500 gram verse groente en fruit (Gebruik waar mogelijk biologisch geteelde producten of producten voorzien van het EKO-keurmerk)
- Eet voldoende pitten, zaden, noten, specerijen en kiemen
- Drink 1.5 tot 2 liter zuiver water of lichte kruidenthee op een dag
- Eet bij voorkeur plantaardige eiwitten (peulvruchten, noten, zaden en pitten) en af en toe dierlijke eiwitten (vis, kip, ei, etc.). Ook voor veganisten zijn er genoeg alternatieven (algenoliën) om toch voldoende vetzuren binnen te krijgen. Let met een veganistisch dieet wel ook op een B12, calcium, ijzer en/of jodium tekort.
- Varieer met je voeding en eet met het seizoen mee
- Zorg voor een optimale vetzuren balans (omega-3/omgea-6) door voldoende gezonde vetten (o.a. haring, makreel en sardientjes) te eten en bewerkte ongezonde vetten te vermijden (o.a. margarine en transvetten in koekjes)
- Vermijd (toegevoegde) suiker die in frisdrank, koekjes, brood, vlees, kant en klare salades, snoepgoed, ontbijtkoek, mueslirepen, etc. zit
- Vermijd geur-,kleur-, en smaakstoffen die voorkomen in veel producten uit de supermarkt. Lees dus goed de ingrediëntenlijst door van de producten die u koopt.
- Verminder of vermijd producten waarvoor jouw kind gevoelig of intolerant is, zoals gluten, lactose, tomaten, eieren, specerijen, vlees, etc. Als u niet weet voor welke producten jouw kind intolerant is, kunt u doormiddel van een eliminatie dieet dit in kaart brengen of een intolerantie labonderzoek laten uitvoeren
- Verminder of vermijd toxische stoffen die schadelijk kunnen zijn voor het lichaam. U kunt hierbij denken aan bestrijdingsmiddelen, (sommige) e-nummers, toevoegingen in verzorgingsproducten en wasproducten, parabenen, plastic flessen met BPA, zware metalen in vis, verf, deodorant of voedsel. Gelukkig is er op de markt voor elk product een gezond alternatief.
Orthomoleculair stappenplan voor ADHD:
- Gezonde voeding en leefstijl optimaliseren
- Darmmicrobioom herstellen en ondersteunen
- Ondersteunen met basissuppletie
- Testen op voedingsintoleranties en belasting van zware metalen
- Specifieke ondersteuning in suppletie of ondersteuning van de lever
Als je hier vragen over hebt of meer tips wilt over gezonde voeding en leefstijl wilt, contacteer dan BodySwitch voor een vrijblijvend advies!
